рджोрд╕्рддों, рдЬैрд╕े рдЬैрд╕े рд╣рдо рддрдХрдиीрдХ рдоें рдЖрдЧे рдмреЭрддे рдЬा рд░рд╣े рд╣ै, рд╡ैрд╕े рд╡ैрд╕े рд╣ी рдирдП jobs рдХे scope рдЦुрд▓рддे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं। рдРрд╕े рдоें
cyber security рдоें рдХрд░िрдпрд░ рдмрдиाрдиे рдХा рд╕рд╣ी рд╡िрдХрд▓्рдк рд╣ै.
рджोрд╕्рддों, Cyber Security рд╢рдм्рдж рдЗंрдЯрд░рдиेрдЯ рдкрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рд╕े рд╣ैं. рдЬैрд╕े рдХि рдЖрдк рд╕рднी рдЬाрдирддे рд╣ैं рдФрд░ рдЕрдХ्рд╕рд░ рдЕрдЦрдмाрд░ рдоें рдкрдв़рддे рднी рд╣ैं рдХि рдХिрд╕ी рдХा рдмैंрдХ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рд╣ैрдХ рдХрд░рдХे рдЙрд╕рдоें рд╕े рдкैрд╕े рдиिрдХाрд▓ рд▓िрдП рдЧрдП, рддो рдпрд╣ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕ाрдЗрдмрд░ рдЪोрд░ी рд╣ो рдЧрдИ .
Img Source:
Forbes
рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╣рдорд▓ों рд╕े рдмрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣рдо
Cyber Security рдХा рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХрд░рддे рд╣ैं. Cyber Security рдбिрд╡ाрдЗрд╕ рд╕ॉрдл्рдЯрд╡ेрдпрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХी рдХрдИ layers рдХो рддैрдпाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै . рдЗрд╕े рдЗंрдЯрд░рдиेрдЯ рдкрд░ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдоें рдЖрдкрдХे рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдбेрдЯा рдХो рдмрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрди layers рдХो рдордЬрдмूрдд рдмрдиाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рд╕ाрдЗрдмрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдЗрддрдиी рдЬрд░ूрд░ी рдХ्рдпों рд╣ै।( Importance of Cyber Security):
рдЬैрд╕े рдХी рд╣рдо рд╕рднी рдЬाрдирддे рд╣ैं рдЬैрд╕े-рдЬैрд╕े рддрдХрдиीрдХ рдЖрдЧे рдмрдв़рддी рд╣ै рдкुрд░ाрдиे рдиौрдХрд░िрдпों рдХी рд╡िрдХрд▓्рдк рдЦрдд्рдо рд╣ोрддे рдЬाрддे рд╣ैं рдФрд░ рдирдИ рдиौрдХрд░िрдпों рдХे рд╡िрдХрд▓्рдк рдиिрдХрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं .
рд▓ेрдХिрди рдмрд╣ुрдд рд╕े рд▓ोрдЧ рдРрд╕े рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рдЕрдкрдиे рдЯैрд▓ेंрдЯ рдХा рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдЧрд▓рдд рддрд░ीрдХे рд╕े рдХрд░рддे рд╣ैं.
рдРрд╕े рдоें рдЖрддे рд╣ैं Cyber Attacker. рдпрд╣ рд╕ाрдЗрдмрд░ рдЕрдЯैрдХрд░ рд╣рдоाрд░े рдкрд░्рд╕рдирд▓ рдбाрдЯा рдкрд░, рдЬिрд╕рдоें рдХि рд╣рдоाрд░ा рдПрдЯीрдПрдо рдХाрд░्рдб рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рд╣рдоाрд░ी рдмैंрдХ рдХा рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै, рд╕рднी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं . рдЗрдирдХो рдЪोрд░ी рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрдирдХे рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рд╕े рд╣рдоाрд░े рдбाрдЯा рдХा рдЧрд▓рдд рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рд╣ोрддा рд╣ै।
рдРрд╕े рдоें рд╣рдоाрд░ी рдбाрдЯा рдХो рдмрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ाрдЗрдмрд░рд╕िрдХ्рдпोрд░िрдЯी рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрди рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдкрд░ рдирдЬрд░ рд░рдЦी рдЬाрддी рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдХि рдЗंрдЯрд░рдиेрдЯ рдкрд░ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े cyber-attacks рдХो рд░ोрдХा рдЬा рд╕рдХे।
рд╕ाрдЗрдмрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХे рдк्рд░рдХाрд░( Types of Cyber Security):
рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЪीрдЬों рдХो рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рддрд░ीрдХे рд╕े рд╣ैंрдбрд▓ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ Cyber Security рдХी рднी рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ोрддे рд╣ैं .
рд╕ाрдЗрдмрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХी рдХрдИ рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдкрд░рддें рд╣ोрддी рд╣ैं рдЬिрдирд╕े рдПрдХ рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рдХो рдЬ्рдпाрджा рд╕े рдЬ्рдпाрджा рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХी рдЬाрддी рд╣ै,
Cyber Security рдХे рдЕंрджрд░ рд╕ॉрдл्рдЯрд╡ेрдпрд░ рдФрд░ рд╣ाрд░्рдбрд╡ेрдпрд░ рджोрдиों рдХा рд╣ी рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
Application security:
рдпрд╣ рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै рдХि рдЬिрди рдПрдк्рд▓ीрдХेрд╢рди рдХो рд╣рдо рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХрд░ें рдЙрдирдХा рдбेрд╡рд▓рдкрдоेंрдЯ рдФрд░ рдЗंрд╕्рдЯॉрд▓ेрд╢рди рд╕рд╣ी рддрд░ीрдХे рд╕े рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП.
рдЙрди्рд╣ें рдХोрдИ рднी рдЦाрдоी рдирд╣ीं рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП рдФрд░ рдпрджि рдЙрдирдоें рдХोрдИ рдЦाрдоी рд╣ुрдИ рддो рдЗрд╕рдХा рд╣рдоें рдмрд╣ुрдд рдмрдб़ा рд╣рд░्рдЬाрдиा рднुрдЧрддрдиा рдкрдб़ рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕ी рдХो рдмेрд╣рддрд░ीрди рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП Application security рдХो рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
Network and gateway security:
рдЬैрд╕ा рдХि рдиाрдо рд╕े рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдпрд╣ рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рдХी рдлрд░्рд╕्рдЯ рд▓ेрдпрд░ рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै. рдЗрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рдХे рдЗрдирдХрдоिंрдЧ рдФрд░ рдЖрдЙрдЯрдЧोрдЗंрдЧ рдЯ्рд░ैрдлिрдХ рдХो рдХंрдЯ्рд░ोрд▓ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдХि рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдЕрдЯैрдХ्рд╕ рдХो рд░ोрдХा рдЬा рд╕рдХे рдоुрдЦ्рдпрддा рдЗрд╕рдоें рдлाрдпрд░ рдмॉрд▓ рдбिрд╡ाрдЗрд╕ेрдЬ рдХा рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рд╣ोрддा рд╣ै।
Network access control:
рдХिрд╕ी рднी рдпूрдЬрд░ рдХो рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рд╕े рдЬुрдб़рдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрд╕рдХी рдкॉрд▓िрд╕ी рдХो рдлॉрд▓ो рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдХि рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рд╕े рдЬुрдб़े рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХो рдПрдХ рд╕ीрдоा рдоें рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै рдЗрд╕े рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рдПрдХ्рд╕ेрд╕ рдХंрдЯ्рд░ोрд▓ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै.
Data loss prevention:
рдЖрдЬ рдХे рд╕рдордп рд╣рдоाрд░ा рдбाрдЯा рд╕рдмрд╕े рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЪीрдЬ рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕े рдмрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рдбाрдЯा рд▓ॉрд╕ рдк्рд░ीрд╡ेंрд╢рди рдХा рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै .
рдЗрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдж्рд╡ाрд░ा рдбाрдЯा рдХो рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े encode рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рддाрдХि рдХोрдИ рднी рдЙрд╕े рдЪुрд░ाрдХрд░ рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдиा рдХрд░ рд╕рдХे।
Email security:
рдЖрдЬрдХрд▓ рд╣рдо рд╕рднी рд▓ोрдЧ emails рдХा рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рдмрд╣ुрдд рд╕ी рдмाрд░ рд╣рдоाрд░े рдкाрд╕ рдХुрдЫ рдРрд╕े рдИрдоेрд▓ рдЖрддे рд╣ैं рдЬिрдирдоें рдХि рдЧрд▓рдд рд▓िंрдХ рджिрдП рд╣ोрддे рд╣ैं .
рдЗрди links рдкрд░ рд╣рдоाрд░ा рдПрдХ рдХ्рд▓िрдХ рд╣рдоें рдмрд╣ुрдд рдмрдб़ी рдоुрд╕ीрдмрдд рдоें рдбाрд▓ рд╕рдХрддा рд╣ै , рдЗрд╕ी рд╕े рдмрдЪाрд╡ рдХे рд▓िрдП рдИ-рдоेрд▓ рд╕िрдХ्рдпोрд░िрдЯी рдХो рдХाрдо рдоें рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै.
рджोрд╕्рддों рдЕрдм рд╣рдордиे cyber security рдХे рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рдордЭ рд▓िрдП рд╣ैं. рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рд╕े рдоैं рдЕрдкрдиे рдбाрдЯा рдХो рдЕрдкрдиी рдбिрд╡ाрдЗрд╕ рдХो рдЕрдкрдиी рдПрдк्рд▓ीрдХेрд╢рди рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдЕрдм рд╣рдо рдЬाрдиेंрдЧे рд╕ाрдЗрдмрд░ рд╣рдорд▓ों рдХे рдк्рд░рдХाрд░।
рд╕ाрдЗрдмрд░ рд╣рдорд▓ों рдХे рдк्рд░рдХाрд░ (Types of cyber attacks):
Malware:
рдЗрд╕рдоें рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЧрд▓рдд рд╕ॉрдл्рдЯрд╡ेрдпрд░ рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХिрдП рдЬाрддे рд╣ैं рдЬैрд╕े рдХि рд╕्рдкाрдЗрд╡ेрдпрд░, рд╡ाрдпрд░рд╕. рдХिрд╕ी рдХंрдк्рдпूрдЯрд░ рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдиुрдХрд╕ाрди рдЦрддрд░ों рдХे рдЖрдиे рдХा рдЕрдзिрдХрддрд░ рдоुрдЦ्рдп рд╕्рд░ोрдд рдпा рддो рд▓िंрдХ्рд╕ рд╣ोрддे рд╣ैं рдпा рдлिрд░ рдИрдоेрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं.
рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣рдоें рдЬрдм рднी рд╣рдоें рдИрдоेрд▓ рдХा рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХрд░ें рдРрд╕े рдХ्рд▓िрдХ्рд╕ рдирд╣ीं рдХрд░рдиी рдЪाрд╣िрдП. рд╣рдо рдЬрдм рднी рдХिрд╕ी рд▓िंрдХ рдкрд░ рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें рд╕ोрдЪ рд╕рдордЭрдХрд░ рд╣ी рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें.
Phising:
рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрдЯैрдХ рдоें рдЖрдкрдХे рдкाрд╕ рдХुрдЫ рдЬाрдиे-рдоाрдиे рдиाрдо рд╕े рдИрдоेрд▓ рднेрдЬी рдЬाрддी рд╣ै, рдФрд░ рдЖрдк рдпрд╣ рд╕рдордЭ рдирд╣ीं рдкाрддी рдХि рдпрд╣ рдоेрд▓ рд╕рд╣ी рдЬрдЧрд╣ рд╕े рдЖрдИ рд╣ै рдпा рдЧрд▓рдд рдЬрдЧрд╣.
рдЗрд╕рдоें рдЖрдкрдХे рдбेрдмिрдЯ рдХाрд░्рдб рдФрд░ рдХ्рд░ेрдбिрдЯ рдХाрд░्рдб рд╕े рдЬुрдб़ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдЪुрд░ाрдиा рдПрдХ рдЖрдо рдмाрдд рд╣ो рдЧрдИ рд╣ै।
cyber security рдХे рдлाрдпрджे( Benefits of cyber security):
cyber security рдХे рдлाрдпрджे рдоुрдЭे рдЕрдм рдЖрдкрдХो рдмрддाрдиे рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ै рдирд╣ीं рдлिрд░ рднी рдХुрдЫ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдлाрдпрджे рдоैं рдЖрдкрдХे рд╕ाрде рд╢ेрдпрд░ рдХрд░рддा рд╣ूं
- cyber security рдж्рд╡ाрд░ा рд╣рдоें Malware рд╕े рдмрдЪा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै.
- cyber security рдж्рд╡ाрд░ा рд╣рдоाрд░ी рдбाрдЯा рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХी рдЬाрддी рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдХि рд╣рдоाрд░ा рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдбाрдЯा рдЪोрд░ी рд╣ोрдиे рд╕े рдмрдЪ рдЬाрдП.
- cyber security рдж्рд╡ाрд░ा рд╣рдоाрд░े рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХी рдЬाрддी рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдХि рдЕрдирдЪाрд╣े рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рдХे рдПрдХ्рд╕ेрд╕ рдХो рд░ोрдХा рдЬा рд╕рдХे
рджोрд╕्рддों рдЕрдм рдЖрдк рдЬाрди рдЧрдП рд╣ोंрдЧे рдХि cyber security рдЗрддрдиा рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХोрд░्рд╕ рдХ्рдпों рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ рдХрд░рдиा рдХिрддрдиा рдлाрдпрджेрдоंрдж рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै .
рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдордп рдоें рдЬрдм рдЗंрдЯрд░рдиेрдЯ рдЕрдкрдиे рдкीрдХ рдкрд░ рд╣ोрдЧा рддो cyber security рдХी рдмрд╣ुрдд рдЬ्рдпाрджा рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ोрдЧी
рдЖрдЬ рдХे рд╕рдордп рдоें рднी cyber security рдХी рдмрд╣ुрдд рдЬ्рдпाрджा рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ै. рд╣рд░ рдХिрд╕ी рдлीрд▓्рдб рдоें cyber security рдПрдХ्рд╕рдкрд░्рдЯ рдХो рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै рддाрдХि рдЙрдирдХे рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕ूрдЪрдиाрдУं рдХो рдмрдЪाрдпा рдЬा рд╕рдХे .
рдЕрдЧрд░ рдЖрдкрдХो рдпрд╣ cyber security рд╡ाрд▓ी рдкोрд╕्рдЯ рдкрд╕ंрдж рдЖрдИ рд╣ै рддो рдЕрдкрдиे рджोрд╕्рддों рдХे рд╕ाрде рд╢ेрдпрд░ рдХीрдЬिрдП рдЙрди्рд╣ें рдлाрдпрджा рд╣ोрдЧा